سرداب غیبت

در صحن حرم مطهر امام هادی و امام حسن عسکری علیهما السلام سردابی وجود دارد که به «سرداب غیبت» معروف است. در اینکه این محل، از اول سرداب بوده یا حجره ای بوده که امام هادی و امام عسکری علیهما السلام در آن عبادت می کردند و به مرور زمان اطراف آن پر شده و به شکل سرداب درآمده، میان علما دو نظریه هست.

1. سرداب غیبت ازهمان اوّل سرداب بوده و محلّ عبادت سه امام معصوم(علیهم السلام)می باشد.
در توضیح این نظریه باید گفت: کرانه چپ رود دجله ـ که در امتداد سامرا قرار دارد ـ از کرانه راست آن، چند متر بالاتر است. در زیر لایه خاکی این زمین مرتفع، یک لایه سنگی وجود دارد که در میان دانشمندان زمین شناسی به نام «شفته طبیعی» معروف است. این لایه سنگی، از ریگهایی در اندازه های متفاوت شکل گرفته که ماده ای چسبنده آنها را به یکدیگر چسبانده است.

ارتفاع زمین از سطح آب، از یک سو و وجود لایه سنگی در عمق نسبتاً اندک، از جانب دیگر، کندن سرداب های گود و عمیق را در زیر ساختمان ها آسان می کند. به همین جهت سرداب های فراوانی، چه در زیر بقایای کاخ ها و خانه های باستانی و چه در زیر طبقات بناهای کنونیِ سامرا به چشم می خورد.

آیت الله سید محمدکاظم قزوینی، ضمن قبول این نظریه، می نویسد:
«بیشتر منازل در مناطق گرمسیر عراق، سرداب داشته اند تا ساکنان از شدت گرما به آن پناه ببرند. خانه امام نیز سرداب داشته است. این سرداب خانه سه تن از امامان شیعه است نه اینکه حضرت در آنجا پنهان است...»

2 . محل فعلی که به «سرداب غیبت» مشهور است، ابتدا حجره ای بوده، که امام هادی و امام عسکری(علیهما السلام) در آن به عبادت مشغول بودند.

علاّمه عسکری ضمن قبول این نظریه، می گوید: «حضرت امام علی النقی و امام حسن عسکری(علیهما السلام) مکانی را برای عبادت خویش قرار داده بودند. همین جایی که الآن، به آن سرداب می گویند، آن وقت سرداب نبود، حجره ای بود که این دو بزرگوار آنجا عبادت می کردند.

متوکل مأموران را شبانه به منزل امام علی النقی علیه السلام فرستاد، مأموران ایشان را از همین جا بردند، از جای عبادتشان به اینجا راهی داشته، از محل زندگی حضرت که الان جای قبر آن حضرت است. اکنون اطراف آن بالا آمده و آنجا مانند سرداب شده است.»